कानुनी र व्यवहारिक हिसाबले संस्थागत बीमा अभिकर्ता निर्देशिका त्रुटीपूर्ण छ

बीमा ऐनमा बीमा ब्यवसाय बीमा अभिकर्तामार्फत गरिने व्यवसाय हो भनेर उल्लेख गरिएको छ । बीमा ऐन २०४९ को दफा ३० मा तोकिएको योग्यता पुगेका नेपाली नागरिकबाट बीमा समितिबाट स्वीकृति लिएर तालिम लिएको प्रमाणपत्र प्राप्त गरेको हुनुपर्ने भन्ने ब्यहोरा उल्लेख छ । व्यक्ति भनेको केवल ‘प्राकृतिक व्यक्ति’ हो । सो तालिममा सहभागी हुन्छ । तालिममा सहभागी भएको व्यक्तिले बीमा सम्बन्धि सही जानकारी दिन सक्षम हुन्छ ।

हालैमात्र बीमा समितिबाट संस्थागत अभिकर्ता सम्बन्धी जारी निर्देशिकामा संस्थाको नाममा अभिकर्ताको इजाजतपत्र दिँदा तालिम वा बीमा शिक्षा नलिइकन बीमा पोलिसी बिक्री गर्ने इजाजत दिइएको छ । बीमा ऐनको मूल मर्म विपरित हुने गरी बीमा समितिले जारी गरेको नयाँ निर्देशिका कानुन संगत होला ? के सो ब्यक्ति वा संस्थाले जनतालाई बीमा सम्बन्धी सहि सूचना वा जानकारी दिन सक्ला ? त्यतिबेला बीमा बजार अनि यो उद्योगप्रति आम सर्वसाधारणको धारणा के रहला ? सहजै अनुमान लगाउन सकिन्छ । यसले राम्रो परिणाम दिन सक्दैन । यसर्थमा कानूनी हिसाबले पनि यो संस्थागत अभिकर्ता सम्बन्धि ब्यवस्था त्रुटिपूर्ण छ र व्यवहारिक हिसाबले पनि नेपालको सन्दर्भमा असफल साबित दुरुपयोग हुन पुगेको छ ।

बिगतबाट यसको पाठ किन नलिइएको हो ? अहिले किन जबर्जस्ती गरिँदै छ ? “दालमा कुछ काला है” भन्न सकिदैन र ? विभिन्न कम्पनीले दशौं वर्षसम्म करोडौं रुपैयाँ लगानी गरेर आज नेपालको बीमा बजारमा एक लाख भन्दा बढि सक्रिय बीमा अभिकर्ताहरु उत्पादन गरी बीमा व्यवसाय गुल्जार हुने अवस्थामा पुगेको छ । बीमा ब्यवसाय प्रवद्र्धनका लागि बिगतदेखि नै अभिकर्ता वृत्ति बिकास सम्बन्धी व्यवस्थाको कारण नेपालको बीमा उद्योगले यो सफलता प्राप्त गरेको कसैबाट छिपेको छैन । यसमाथि किन गिद्देदृष्टी लगाइदै छ ? नेटवर्किङ भयो रे ! बीमा समितिको आज उपल्लो ओहोदामा रहनुहुने महोदय ! जागिर शुरु गर्दा तपाईं कुन तहबाट शुरु गर्नु भएको ? तपाईं जागीरे जीवन भरी पदोन्नति नभई सहायक तहमै रहनुपरेको भए आजसम्म जागिर खान सक्नुहुन्थ्यो ? पदोन्नति पद्धति तपाईंहरुको मात्र बपौती हो र ? सबैको मर्म एउटै होइन र ? खै त अभिकर्ता पदोन्नति पद्धतिलाई संस्थागत गरेको ? आजसम्म यसतर्फ बीमा समितिको ध्यान किन नगएको ?

बीमा अभिकर्ताहरुले २५÷३० बर्ष देखि आफ्नो उर्वर जीवन घाम–पानी, हुरी–बतास, भोक–निद्रा नभनिकन बीमा व्यवसायको श्रीबृद्धिका लागि पसिना बगाएका अभिकर्तालाई किन सौतेलो ब्यवहार गरिदैछ ? एउटा कम्पनीमा ४÷५ बर्ष सेवा गरेको कर्मचारीलाई सहुलियतपूर्ण नगदै कर्जा दिन हुने तर २०÷२५ बर्ष सम्म रातोदिन सेवा गर्ने अभिकर्तालाई नगद वा विविध कर्जा दिन नहुने किन ? प्राकृतिक न्यायको सिद्धान्त बुझ्ने कोही हुनुहुन्छ भने हामीमाथि यो हदको अन्याय किन ? यदि तपाईहरुले कानुन र न्यायको सम्बन्ध र परिभाषा बुझ्नु भएको छ भने न्याय दिलाउने साधन कानुन हो । यदि कुनै कानुनले न्याय दिँदैन भने त्यो कानुन हुनै सक्दैन । बीमा ऐनमै उल्लेख भएको अभिकर्ताले ऋण लिन पाउने छुट सम्बन्धी व्यवस्थालाई कानुन नमान्ने अनि बीमा ऐनमा उल्लेख नभएको संस्थागत बीमा अभिकर्तालाई जबरजस्ती लागू गर्न खोज्नु बीमा समिति कानुन र ऐन विरुद्धमा काम गर्ने नियमनकारी निकाय हो भन्ने सन्देश दिन चाहेको देखिन्छ । समग्र बीमा व्यवसायको हित गर्नुपर्नेमा यसलाई हामी श्रमजीवी अभिकर्ताले पूर्णतया अस्वीकार गर्दछौं ।

धितो जमानतका आधारमा बिधिसम्वत र निश्चित मापदण्डका आधारमा सम्झौता बमोजिमको अबधिमा तिर्नेगरी लिइएको कर्जालाई बीमा समिति किन अनावश्यक विवादमा तान्दैछ ? कसको स्वार्थको लागि यो काम हुदैछ । बीमा क्षेत्रमा २० औं वर्ष काम गरेका बीमा अभिकर्ताहरु कोभिडको कारणले घरको आइसोलेसनमा छन् त थुप्रैको निधन भइसकेको छ । महामारीको चपेटामा परेर कोही हस्पिटलमा मृत्युसँग पौठेजोरी खेल्दैछन् । यस्तो अवस्थामा बीमा समितिको उर्दीका कारण बीमा कम्पनीहरुले अभिकर्तालाई घरखेत बेचेरै भएपनि पैसा जम्मा गर्न ताकेता गर्दैछन् । यस्तो अमानवीय उर्दी जारी गरेको प्रति अलिकति पनि तपाईंहरुमा पश्चाताप पलाएन ? बीमा समितिका जिम्मेवारी नेतृत्वले मानवीय समवेदना गुमाएकै हो त ?

हो, हामी पनि बीमितले जम्मा गरेको रकमको पूर्ण सुरक्षा होस् भन्न चाहन्छौं । गैर कानुनी र असुरक्षित तरिकाले कहिँ कतै कर्जाको नाममा व्यथिति भएको रहेछ भने त्यसको सहि ढंगले नियमन होस्, छानविन होस्, र कारवाहीको दायरामा ल्याउनुपर्ने भयो ल्याइयोस् । त्यसमा हाम्रो पूर्ण सहयोग हुनेछ । यस्तो विषम परिस्थितिमा पनि बीमा समितिलाई त्यस्तो गलत सूचना दिने कुन पापी हो ? सबैले पहिचान गरौं, पापीको गलत सुझावका कारणले कर्जा असुलीका नाममा त्यस्तो अव्यवहारिक र अमानवीय सर्कुलर जारी गर्न प्रेरित गरेको होला ? समयमा बुद्धि फिर्ला भन्ठानेको त अझै फूर्तिवाल बक्तब्य ! बीमा क्षेत्रलाई रगत पसिना बगाएर मेहनत गर्ने अभिकर्तामाथि यस्तो अनर्गल प्रचार कसले गर्न बीमा समितिलाई कसले उक्साउँदैछ महोदय ! रात बिरात पसिना बगाएर सर्वसाधारणको घर दैलोमा पुगी आफूले केही नपाएको समयमा पनि १% सेवा शुल्कले तपाईंहरुको चुलो जलाईदिने तिनै अभिकर्ता हुन् । श्रम गरेर, पसिना बगाएर, बीमा क्षेत्रलाई आजको जस्ता हराभरा बनाईदिने तिनै अभिकर्ताहरुलाई तपाईंहरुले हेप्ने, लाञ्छित गर्ने, घुर्क्याउने र अनावश्यक आरोप लगाउने भनेर भन्नु कदापि उचित हुदैन । मेरो आग्रह छ, बन्द गर्नुहोस् यस्ता हर्कत ! बीमा समितिले अभिकर्ताका विरुद्धमा पाँच सय शब्दमा आरोप लगाइरहँदा तपाईहरुले कतै वार्ता वा संवादको लागि औपचारिक रुपमा आग्रह गर्नु भएको समेत छैन । यसले बीमा समितिका पदाधिकारीहरुको नियत अझै सफा देखिदैन ।

नयाँ नीति र कानून निर्माण गर्दा यो उद्योगको महत्वपूर्ण पक्ष अभिकर्ताका प्रतिनिधिलाई राखी निष्कर्षमा पुग्न कसले अबरोध गर्यो ? बीमा समितिका पदाधिकारी तपाईंहरुद्वारा सिर्जित समस्याको समाधानका लागि मर्यादित हिसाबले पेशागत बीमा अभिकर्ता संघका प्रतिनिधिसँग औपचारिक बार्ताको आह्वान गरी टेवुलमा बसी समाधानको बाटो खोजियोस् । केही नभएका श्रमजीवी अभिकर्ताका विरुद्धमा तपाईंहरुले घुर्की लगाउने खालको आक्षेपपूर्ण बक्तब्यबाजी किन गर्दै हुनुहुन्छ ?

बीमा समिति, बीमा कम्पनी, अभिकर्ता र बीमित हामी सबै एउटै डुंगाका यात्री हौं । एउटा डुबे अर्को बच्नेवाला छैन । तपाईंहरु नियमन गर्ने तहमा जिम्मेवारी लिएको हुनाले पनि अलि बढी जिम्मेवार हुन आवश्यक छ । तसर्थ उल्लेखित प्रश्नहरुको यथार्थ जवाफ आउने गरी जिम्मेवार ढंगले प्रस्तुत हुन म सबैमा आग्रह गर्दछु । यसमा कुनै पूर्बागह्र नराखी एउटा जिम्मेवार परिवारको सदस्यको सुझावको रुपमा बीमा समितिका पदाधिकारीहरुले लिनु हुनेछ भन्ने विश्वास लिएको छु । अन्यथा आउने समयले तपाईंहरुलाई धिक्कार्ने छ । चेतना भया ! अस्तु ।
(लेखक पेसागत बीमा अभिकर्ता संघ नेपाल, बीमक समिति नेपाल लाइफ इन्स्योरेन्स कम्पनी लि. का सचिव हुन् । प्रस्तुत लेख निजको व्यक्तिगत विचार हो, संस्थागत प्रतिनिधित्व गर्दैन । –सं.)